Matthijs Jore en zijn collega’s werken naast een malariavaccin ook aan een medicijn dat werkt tegen de overdracht van de malariaparasiet van mens op mug. “Op dit moment werkt het medicijn vier maanden, maar we willen het product beter maken zodat het langer werkt. Het project ligt al klaar, maar we zoeken nog geld om het uit te voeren.

Doneer daarom nu

Een nieuw malariavaccin: vooral om de ander te beschermen

Malaria zorgt jaarlijks nog altijd voor honderdduizenden doden in de wereld en is vooral gevaarlijk voor kinderen en zwangeren. Medisch microbioloog Matthijs Jore van het Radboudumc werkt samen met zijn collega’s aan een vaccin dat verspreiding van de ziekte moet tegengaan. ‘We zitten in een spannende tijd, want het onderzoek gaat nu hard.’

Malaria komt sinds de jaren twintig nog maar weinig voor in Nederland, maar in tropische gebieden komen elk jaar nog steeds zo’n 600.000 mensen door de ziekte om het leven. Tegelijkertijd wordt de malariaparasiet op steeds meer plekken in de wereld resistent tegen artemisinine, het geneesmiddel dat gebruikt wordt voor de behandeling tegen de ziekte.

Sinds anderhalf jaar is er een vaccin tegen malaria op de markt. Het wordt op grote schaal in Afrika gebruikt, maar hiermee is de ziekte nog niet de wereld uit. Het vaccin geeft maar beperkte bescherming: na vier vaccinaties zijn kinderen drie jaar lang voor 30 tot 50 procent beschermd tegen een infectie. Er is vooral veel focus geweest op vaccins die een malaria-infectie voorkomen, maar die bieden nog niet de optimale bescherming’, vertelt Matthijs Jore, medisch microbioloog aan het Radboudumc.

Voor een ander

Jore en zijn collega’s werken aan een vaccin dat niet zozeer infectie voorkomt, maar juist verspreiding van de ziekte moet tegengaan. Eén persoon kan wel honderd anderen infecteren. Meerdere muggen kunnen namelijk de malariaparasiet oppikken uit je bloed en die infecteren weer meerdere mensen. ‘Zo lang je dit verspreidingsproces niet stopt, is het dweilen met de kraan open’, zegt Jore.

Het is in feite een altruïstisch vaccin: het beschermt niet jouzelf, maar wel anderen tegen het oplopen van de ziekte. ‘Dit is met name belangrijk voor kleine kinderen, want zij hebben nog geen antilichamen aangemaakt tegen de parasiet. Volwassenen ontwikkelen in de loop van hun leven wel antilichamen, als ze meerdere infecties hebben doorgemaakt, waardoor ze minder ziek worden. Maar ze kunnen de malariaparasiet nog steeds doorgeven. Dit moet worden gestopt.’

Spannende tijd

Een vaccin tegen malaria ontwikkelen is geen simpele opgave. Op de afdeling waar Jore werkt wordt al veertig jaar onderzoek gedaan naar een malariavaccin dat de overdracht van de parasiet van mens op mug blokkeert. ‘Dat is lang, maar er zijn verschillende complicerende factoren. Het was lange tijd bijvoorbeeld erg moeilijk om de eiwitten te maken die in het vaccin zitten. We kunnen dat sinds een jaar of zeven.’

‘Daarnaast komt de ziekmakende parasiet in verschillende vormen, of stadia, voor in het lichaam van de mens. Een vaccin dat tegen één stadium werkt, werkt niet tegen een ander. Dus als een vaccin niet honderd procent effectief is tegen bijvoorbeeld het eerste stadium, breken er parasieten door die zich toch verder ontwikkelen tot een volgend ziekmakend stadium waar het vaccin totaal geen bescherming tegen biedt. Een medicijn of vaccin dat zich enkel richt op één van deze vormen is dus niet toereikend om de ziekte te stoppen. Daarom zullen we uiteindelijk vaccins tegen verschillende stadia moeten combineren.’

‘We zitten in een spannende tijd, want het onderzoek gaat nu hard’, vertelt Jore. ‘We hebben betere technologieën en meer wetenschappelijke kennis. We zijn nu de eerste generatie van deze vaccins in mensen aan het testen. Ik durf wel te zeggen dat we binnen tien jaar zo’n vaccin beschikbaar kunnen hebben. Ik word heel enthousiast van elke doorbraak die we hebben in het lab, maar het uiteindelijk doel is natuurlijk om een vaccin te hebben dat ook verspreiding voorkomt en zo kinderen beschermt tegen malaria. We hopen hiermee te kunnen bijdragen aan het definitief uitroeien van de ziekte.’